අපේ අතීතය රසවත් සිද්ධීන්ගෙන් ද ගහන යි. මේ සිදු වීම 1700 ගණන්වල අග භාගයේ, මහනුවර රාජධානි සමයේ සිදු වූවක්.
මොරතොට සිරි ධම්මක්ඛන්ධ මහානායක හිමි, එකල විසූ ශික්ෂාකාමී භික්ෂුවක්. ඒ යුගයේ, පිරිහී පැවති භික්ෂු සමාජය සංශෝධනය කිරීමෙහි ලා උන්වහන්ස්ගෙන් ද විශාල කාර්භාරයක් ඉටු වූ බව පැවසෙනවා. 1780 සිට 1798 දක්වා කන්ද උඩ රාජධානියෙහි පාලකයා වූ රාජාධිරාජසිංහ රජු ට ධර්මශාස්ත්‍ර උගැන්වූ බැවින්, රාජගුරු යන අභිධානය ද උන්වහන්සේට පටබැඳී තිබුණා.
මේ නිසා රජතුමා උන්වහන්සේ සම්බන්ධ ව කටයුතු කළේ බෙහෙවින් ගෞරව සම්ප්‍රයුක්තව යි.
රජුට තිබුණු මේ සමීප බව නිසා ම උන්වහන්සේ සමහරුන්ගේ ඊර්ෂ්‍යාවට බඳුන් වූ බව කියැවෙනවා. මේ කියැවෙන ජනප්‍රවාදයත් ඒ බව තහවුරු කරන්නක්.
උන්වහන්සේගේ සිල්වත් බව පිළිබඳ ව සැක උපදවන ප්‍රකාශයක් කිසිවකු විසින් රජුගේ කනේ තබනවා. එහෙත් හිමියන් ගැන හොඳින් දන්නා රජු එය විශ්වාස කිරීමට කැමති වූයේ නැහැ. කෙසේ වුවත් රජු, රහසේ ම මෙය පරීක්ෂා කර බලා සැක හැර ගැනීමට සිතන්නට ඇති.
එක්තරා රාත්‍රියක, ස්ත්‍රියක සේ හැඳ පැළඳ ගත් රජු, අඳුරේ ම විහාරයට ගියා. මොරතොට හාමුදුරුවන් සැතපෙන කුටියේ විවර ව තිබූ කවුළුවකින් අත දමා අත්ල විදහා පා සිටියා.
වළලු පැළඳි අතක්. පහනක් ගත් හිමියන් ඒ වෙත ගොස් අතින් නො අල්ලා අත පරීක්ෂා කළා. ශාස්ත්‍ර උගන්වන සමයේ රජුගේ හස්ත රේඛා පිහිටීම් රටාව හිමියන්ට මතක තිබුණා විය හැකියි. එසේ නොමැති නම් රේඛා ශාස්ත්‍රය අනුව පරීක්ෂා කර බලා උන්වහන්සේ නිගමනයකට එන්නට ඇති. ඒ අනුව හිමියන් පහතින් දැක්වෙන කවිය කී බව පැවසෙනවා.
ළකල මුව තඹර සියො ගත සියු මැ ලියේ
අසල ක නම් නිතර දැකුමට සිතු ඇ ලියේ
ඇසල මස දුටිමි යනවා දිය කෙ ලියේ
සකල සිරි ලකට අග රජ නුඹ ද ලියේ
සිය සැකය හැරගත් රජු, එවිට මෙම පිළිතුරු කවිය කී බව පැවසෙනවා.
අමර ගුරු හරණ සත දත් පිනා වන්
විතර නොවන ගුණ නැණ සපිරිනා වන්
පතර නමැති මොරතොට යති මනා වන්
සසර වසන තුරු මට වාසනා වන්
